बुद्धिः _buddhiḥ

बुद्धिः f. [बुध्-क्तिन्]

1 Perception, comprehension.

-2 Intellect, understanding, intelligence, talent; तीक्ष्णा नारुंतुदा बुद्धिः Śi.2.19; शास्त्रेष्वकुण्ठिता बुद्धिः R.1.19.

-3 Information, knowledge; बुद्धिर्यस्य बलं तस्य H.2.122 'knowledge is power'; P.I.4.52.

-4 Discrimination, judgement, discernment; विदेशेष्वपि विज्ञाताः सर्वतो बुद्धिनिश्चयाः Rām.1.7.17.

-5 Mind; मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः M.1.2; so कृपण˚, पाप˚ &c.

-6 Presence of mind, readiness of wit.

-7 An impression, opinion, belief, idea, feeling; दूरात्तमवलोक्य व्याघ्रबुद्ध्या पलायन्ते H.3; अनया बुद्ध्या Mu.1 'in this belief'; अनुक्रोशबुद्ध्या Me.117.

-8 Intention, purpose, design; मन्दीचकार मरणव्यवसायबुद्धिम् Ku.4.45. (बुद्ध्या 'intentionally', 'purposely', delibera- tely').

-9 Returning to consciousness, recovery from a swoon; Māl.4.1.

-1 (In Sāṅ. phil.) Intellect, the second of the 25 elements of the Sāṅkhyas; एषा ते$भिहिता सांख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां शृणु Bg.2.39.

-11 Nature (प्रकृति); Bhāg.3.27.18.

-12 A means, way (उपाय); किं करिष्याम भद्रं ते बुद्धिरत्र विचार्यताम् Rām.1.4.9.

-13 N. of the 5th astrological mansion.

-Comp. -अतीत a. beyond the range or reach of the intellect.

-अधिक a. superior in intellect.

-अवज्ञानम् contempt or low opi- nion for one's understanding; अप्राप्तकालं वचनं बृहस्पतिरपि ब्रुवन् । प्रोप्नोति बृद्ध्यवज्ञानमपमानं च पुष्कलम् ॥ Pt.1.63.

-इन्द्रि- यम् an organ of perception (opp. कर्मेन्द्रिय); (these are five :-- the ear, skin, eye, tongue, and nose; श्रोत्रं त्वक् चक्षुषी जिह्वा नासिका चैव पञ्चमी; to these sometimes मनस् is added).

-कृत् a. supposing, conjecturing.

-कृत a. acted wisely.

-गम्य, -ग्राह्य a. within the reach of, or attain- able to, intellect, intelligible.

-चिन्तक a. one who thinks wisely.

-च्छाया reflex action of the understanding on the soul.

-जन्मन् a perception that arises; सत्सं- प्रयोगे पुरुषस्येन्द्रियाणां बुद्धिजन्म तत् प्रत्यक्षम् MS.1.1.4.

-जीविन् a.

1 employing the reason, rational.

-2 Subsisting by intelligence; भूतानां प्राणिनः श्रेष्ठाः प्राणिनां बुद्धिजीविनः Ms.1. 96.

-तत्त्वम् the second element of the Sāṅkhya philo- sophy.

-द्यूतम् game at chess.

-पूर्व a. purposed, inten- tional, wanton, wilful.

-पूर्वम्, -पूर्वकम्, -पुरःसरम् ind. intentionally, purposely, wilfully.

-प्रागल्भी soundness of judgment.

-बलम् a kind of play.

-भेदः, -भ्रमः distraction ar aberration of mind; न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् Bg.3.26.

-मोहः confusion of mind.

-युक्त a. intelligent.

-योगः intellectual communion with the Supreme Spirit.

-लक्षणम् a sign of intellect or wisdom; प्रारब्धस्यान्तगमनं द्वितीयं बुद्धिलक्षणम्.

-लाघवम् lightness or levity of judgment; Rām.

-वर्जित a. foolish, ignorant.

-विध्वंसक a. destroying consciousness or reason.

-विलासः play of the mind or fancy.

-विषयः matter apprehensible by reason.

-वृद्धिः development of intel- lect, understanding or wisdom; बुद्धिवृद्धिकराणि (शास्त्राणि) Ms.4.19.

-वैभवम् strength of intellect.

-शक्तिः intel- lectual faculty.

-शस्त्र a. armed with understanding.

-शालिन्, -संपन्न a. intelligent, wise.

-शुद्ध a. honest in purpose, frank-minded.

-संकीर्णम् a kind of pavilion.

-सखः, -सहायः a counsellor.

-हीन a. devoid of intel- lect, silly, foolish.